پا چنبری (کلاب فوت) : شایع ترین ناهنجاری مادرزادی پا در کودکان

پا چنبری یا کلاب فوت یک ناهنجاری شایع در نوزادان تازه متولد شده است و زمانی رخ می‌دهد که مچ پا به سمت داخل پیچ خورده و نوک پا به سمت بالا است. شایع ترین علت بروز پا چنبری، کوتاه بودن تاندون آشیل است که موجب می‌شود پا به سمت بالا کشیده شود. خوشبختانه، پای چنبری برای خود کودک دردناک نیست و به راحتی نیز درمان می‌شود. برای آن که نوزاد بتواند در آینده و در دوران کودکی، راه رفتن را بیاموزد، لازم است حتماً پای چنبری را درمان کرد. درمان زمانی به احتمال زیاد موفقیت‌آمیز است که نوزاد فقط یک یا دو هفته سن داشته باشد، اما اگر پروسه درمان دیر شروع شود نیز همچنان احتمال موفقیت‌آمیز بودن درمان وجود دارد. هرچند مشکل پاچنبری را می‌توان با جراحی درمان کرد اما استفاده از روش‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، آتل‌بندی و گچ گرفتن ترجیح داده می‌شود. از روش جراحی نیز می‌توان برای برطرف کردن مشکل پاچنبری استفاده کرد. در صورتی که فرزند شما با مشکل پاچنبری متولد شده، حتماً در اسرع وقت به پزشک متخصص اطفال مراجعه کرده و درمان نوزاد را آغاز کنید. تقریباً نیمی از موارد ابتلا به پای چنبری در هر دو پای نوزاد است. هرچند مشکل پاچنبری برای نوزاد دردناک نیست اما برای راه رفتن کودک مشکل ایجاد خواهد کرد. بدون درمان مداوم و پیگیری‌های لازم، کودک در آینده نمی‌تواند یک یا هر دو پای خود را روی زمین بگذارد و قادر نیست به طور عادی راه برود.

علت بروز پاچنبری چیست؟

در برخی موارد، بروز پاچنبری ناشی از موقعیت جنین در حال رشد در رحم مادر است که به آن پاچنبری موضعی گفته می‌شود؛ اما در اغلب موارد، بروز پای چنبری ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است.

ابتلا به پاچنبری در بدو تولد می‌تواند علائم ابتلا به سایر مشکلات پزشکی باشد، چرا که ابتلا به پاچنبری با بیماری‌هایی مانند اسپینا بیفدا در ارتباط است. بنابراین به محض تشخیص پای چنبری در نوزاد لازم است، سایر شرایط سلامتی او مورد ارزیابی و آزمایش قرار گیرد. ابتلا به کلاب فوت می‌تواند خود، نتیجه ی ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای دیگری باشد که این بیماری‌ها می‌توانند بر سیستم عصبی، ماهیچه‌ای و استخوانی نوزاد اثر بگذارند و حتی موجب سکته مغزی و آسیب مغزی شوند.

علائم پاچنبری چیست؟

از آنجا که پا چنبری ناشی از کوتاه و سفت بودن تاندون آشیل است، پای نوزاد همیشه کشیده به نظر می‌رسد. کوتاهی و سفتی تاندون همچنین باعث می‌شود پا به داخل و زیر بچرخد. در موارد شدید ابتلا به پای چنبری میزان انحراف تا حدی است که پاها کاملاً به سمت بالا هستند و این طور به نظر می‌رسد که پا وارونه است. در نوزادان مبتلا به پاچنبری ممکن است، ماهیچه‌های ساق پا به خوبی رشد نکرده باشند. در صورتی که کودک یک پای چنبری داشته باشد، ممکن است این پا نیم اینچ کوتاه‌تر از پای دیگر باشد. در برخی موارد ابتلا به پای چنبری موجب کوتاه تر شدن ساق پا نسبت به پای دیگر می‌شود.عوامل خطر برای ابتلا به پا چنبری چیست؟

عوامل خطرساز برای ابتلا به پا چنبری عبارتند از :

• جنسیت مذکر
• سابقه خانوادگی در ابتلا به پای چنبری (مانند والدین یا خواهر و برادر مبتلا به این بیماری)
• سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری
• استفاده از داروهای مخدر در دوران بارداری
• کم بودن مایع آمنیوتیک در رحم در دوران بارداری، که الیگوهیدرامنیوس نام دارد.
• ابتلا سایر نقایص اسکلتی-عضلانی مادرزادی

از آنجا که پزشکان دقیقاً نمی دانند چه چیزی باعث بروز پای چنبری می‌شود، بسیار مهم است که عوامل خطری را که می‌توانید، کنترل کنید. برای مثال مانند سیگار کشیدن و استفاده کردن از داروها در دوران بارداری را به حداقل برسانید.

تشخیص پا چنبری

پزشکان معمولاً می‌توانند بصورت چشمی ابتلا به پای چنبری را در هنگام تولد تشخیص دهند، اما این بیماری اغلب در رحم (در دوران جنینی) با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود. همچنین ممکن است پزشک از تصویربرداری اشعه ایکس پا برای تائید تشخیص پای چنبری و بررسی وضعیت پا استفاده کند. بسیار مهم است که در اسرع وقت تشخیص پای چنبری قطعی شده و روند درمان آغاز شود تا با بزرگ شدن کودک، در راه رفتن او اختلالی ایجاد نشود.

پا چنبری چگونه درمان می‌شود؟

در صورتی که درمان پای چنبری بلافاصله پس از تولد آغاز شود، پای نوزاد در موقعیت صحیح ثابت می‌شود و به نحوی تنظیم می‌شود که به شکل طبیعی رشد کند و در آینده بتواند وزن بدن را تحمل کند و کودک بتواند راه برود.

گچ گرفتن یا آتل‌بندی

معمولاً در ابتدا درمان‌های غیرجراحی مانند آتل‌بندی یا گچ گرفتن پا مدنظر قرار داده می‌شوند. در این روش پا به حالت عادی منتقل می‌شود و سپس در همین حالت ثابت می‌شود (به وسیله گچ یا آتل یا بریس) و تا جلسه درمانی بعدی در همین حالت می‌ماند. ثابت کردن پا معمولاً با گچ انجام می‌شود اما در برخی کشورها استفاده از آتل و بند و چسب رایج‌تر است.

این روش تغییر دادن موقعیت پا و ثابت کردن آن هر یک تا دو هفته و به مدت ۲ تا ماه تکرار می‌شود و هربار پای نوزاد کمی به موقعیت طبیعی خود نزدیک‌تر می‌شود. برخی کودکان به خوبی به این درمان جواب می‌دهند و تنها کاری که پس از این دوره درمان باید بکنند این است که پا را در حالت اصلاح شده آتل‌بندی کنند تا پای کودک در دوره‌ی رشد به طور طبیعی رشد کند.

روش‌های درمان دستی

دو روش متداول دستکاری یا درمان دستی برای پا چنبری وجود دارد: یکی روش سنتی و دیگری روش پونِستی (Ponseti) یا آیووا (Iowa).

• در روش درمان سنتی، موقعیت چرخش غیرطبیعی پا در هر نوبت از درمان در یک جهت خاص اصلاح می‌شود و سپس گچ گرفته یا آتل‌بندی می‌شود. معمولاً در نوبت اول درمان، جهت چرخش پا به داخل اصلاح می‌شود. در صورت عدم پاسخگویی به تغییر موقعیت پا، انجام جراحی برای صاف شدن پا تجویز می‌شود.
• در روش پونستي، هر دو مشکل وضعيتی پا (قسمت جلو و بالاي پا) به طور همزمان برطرف مي شود.

در روش سنتی و در اواخر دوره ی آتل‌بندی پا، اگر تمام پا به سمت پایین باشد، کودک همچنان نیاز به یک جراحی کوچک برای بلند کردن طول تاندون آشیل دارد. این جراحی معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود.

روش پونستی در صورت پاسخ مثبت می‌دهد که درمان بلافاصله پس از تولد شروع شود و دستورات پزشک برای آتل‌بندی مچ پای کودک به دقت توسط والدین انجام شود و دوره درمان کامل شود. این روش در ۹۰ درصد از مواقع با نتایج موفقیت‌آمیز همراه است.

روش فرانسوی

روش فرانسوی یکی دیگر از روشهای درمان غیرجراحی برای پا چنبری است که شامل فیزیوتراپی و آتل‌بندی می‌شود. در این روش نوزاد برای سه ماه اول باید هفته ای سه بار به فیزیوتراپیست مراجعه کند. درمانگر به والدین یا مراقبان نحوه کشش صحیح پای نوزاد را آموزش می‌دهد.

حرکات کششی باید هر روز انجام شود تا این روش موفقیت‌آمیز باشد. پس از کشش و دستکاری پای نوزاد (اعمال درمان‌های دستی و جااندازی مچ پا)، مراقبین باید پای نوزاد را در موقعیت مناسب چسب زده و آتل پلاستیکی بگذارند. در این روش نوزاد معمولاً نیاز به تنوتومی آشیل نیز دارد. کشش، چسب زدن و آتل‌بندی باید چندین سال به طور روزانه ادامه یابد تا از عود کردن وضعیت پاچنبری جلوگیری شود.

جراحی پا چنبری

اگر چند ماه درمان دستی پیشرونده و بی‌حرکت نگه داشتن پا با آتل یا گچ موجب بهبودی وضعیت پا نشود، ممکن است پزشک انجام جراحی پا را پیشنهاد بدهد. متداول‌ترین روش جراحی این است که بافت‌های نرمی که کوتاه و سفت هستند، از جمله رباط‌ها و تاندون‌ها مانند تاندون آشیل آزادسازی شود و در صورت نیاز استخوان‌های مچ پا تغییر موقعیت داده شود.

اغلب برای نگه داشتن استخوانها در محل مورد نظر از سیمهای کوچکی استفاده می‌شود که بعد از ۴ تا ۶ هفته برداشته می‌شوند. برای نگه داشتن پا در وضعیت صحیح در زمان بهبودی پس از جراحی، معمولاً از آتل‌بندی یا گچ استفاده می‌شود.

دوران بعد از درمان پا چنبری

پس از درمان غیرجراحی یا جراحی، معمولاً لازم است کودک شما برای مدتی اسپلینت یا آتل مخصوص بپوشد. این کار مانع از شکل‌گیری مجدد پا چنبری می‌شود. کودک شما همچنین باید تا زمانی که رشدش متوقف شود، تحت معاینات منظم باشد. اگر فرزند شما تحت عمل جراحی قرار گرفته است، ممکن است به فیزیوتراپی نیز نیاز داشته باشد.

عود خفیف پاچنبری حتی پس از درمان موفقیت‌آمیز شایع است. همچنین، پای آسیب دیده ممکن است تا اندازه ای کوچکتر (اغلب یک و نیم سایز کفش یا کمتر) و سفت‌تر از پای بدون آسیب بوده و ساق پا کوتاهتر از پای دیگر خواهد بود. اما در هر حال پس از درمان اکثر کودکان می‌توانند راحت کفش بپوشند و راه بروند، بدوند و بازی کنند. اگر فرزند شما تا سن ۱۸ ماهگی راه نرفت، ممکن است لازم باشد به متخصص مراجعه کنید تا مطمئن شوید فرزند شما مشکل دیگری ندارد.

عوارض احتمالی پا چنبری چیست؟

پا چنبری به خودی خود بهبود پیدا نمی کند و بدون انجام درمان‌های لازم، کودک ممکن است در آینده ناتوانی‌های مادام‌العمر داشته باشد. با توجه به این که کودک نمی تواند به طور عادی راه برود، احتمال بروز آرتروز مفاصل نیز وجود دارد.

در مواردی حتی ممکن است کودک بعد از درمان پای چنبری دچار عوارضی شود. او ممکن است راه رفتن کاملاً طبیعی نداشته باشد و ممکن است در آینده پای اصلاح شده کوچکتر از پای سالم باشد. ساق پا نیز ممکن است در یک طرف کوتاهتر باشد. در صورتی که بریس یا آتل پا به طور مداوم استفاده نشود، ممکن است این مشکل عود کند و نیاز به درمان جراحی داشته باشد.

عوارض احتمالی ناشی از جراحی پا نیز می‌تواند شامل تصحیح بیش از حد پا، درد و سفتی مچ پا باشد.