توانبخشی فلج مغزی شامل چه درمانهایی است؟

فلج مغزی یک اصطلاح کلی است که به گروهی از اختلالات نورولوژیکی (مغز) اطلاق می‌شود. این یک بیماری همیشگی است که بر نحوه ارتباط مغز با عضلات بدن تاثیر می‌گذارد و موجب بروز حالت قرارگیری بدن در وضعیت غیرطبیعی یا ناهماهنگی‌هایی در نحوه حرکت دادن اعضای بدن می‌شود.

فلج مغزی می‌تواند از مشکلات مختلفی ناشی شود مانند کمبود اکسیژن رسانی به مغز، اختلالات ژنتیک، عفونت، خونریزی مغزی، موارد ابتلا به زردی بسیار شدید و ضربه به سر.

توان‌بخشی یک اصل مهم در روند درمان فلج مغزی است. انجام فیزیوتراپی، کار درمانی، و گفتاردرمانی از جمله بخش‌های توان مهم توان‌بخشی بیمار فلج مغزی هستند.

انتخاب دقیق تر درمان‌ها در این حوزه‌ها به وضعیت خاص هر بیمار و اهداف درمانی بستگی دارد. انجام توان‌بخشی فلج مغزی در کودکان موجب می‌شود که آن‌ها یادبگیرند چگونه عضلات بزرگ و اصلی بدن خود را کنترل کنند، چگونه گروه‌های عضلانی کوچکتر را کنترل کنند و چگونه حواس خود را با حوه حرکت دادن عضلات خود هماهنگ کنند. آنها همچنین تکنیک‌هایی برای برقراری موثر ارتباط و انجام امور روزمره خود می‌آموزند.

چه چیزی موجب فلج مغزی می‌شود؟

در بسیاری از موارد، علت ابتلا به فلج مغزی نامشخص است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که به بخش‌هایی از مغز که توانایی‌های حرکتی بدن را کنترل میکنند، آسیب وارد شده باشد یا این بخش‌ها به درستی شکل نگرفته باشند. به طور میانگین ۳ کودک از هر ۱۰۰۰ کودک به فلج مغزی مبتلا می‌شود.

عواملی که احتمال بروز فلج مغزی را افزایش میدهد عبارتند از:

• زایمان زودرس
• اختلالات انعقاد خون
• وزن بسیار کم هنگام تولد (کمتر از ۱.۵ کیلوگرم)
• بیماری‌های ویروسی
• استفاده از مواد شیمیایی غیر مجاز در دوران بارداری
• عفونت
• خونریزی مغزی
• تروما (ضربه)
• عوارض زایمان (این مورد بسیار کمتر از آنچه افراد اغلب تصور میکنند رخ میدهد و تنها حدود ۵ تا ۱۰ درصد از موارد است)

علائم ابتلا به فلج مغزی چیست؟

هرچند هر یک از کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است علائم مختلفی داشته باشند اما شایع‌ترین علائم عبارتند از: ضعف عضلانی، کنترل کم بر روی حرکات، خشکی یا اسپاسم عضلات دست و پا.

اسپاسم عضلات ممکن است به شکل بسته بودن مشت دست باشد. انواع فلج مغزی با توجه به نوع مشکلات حرکتی دسته بندی می‌شوند که شامل موارد زیر می‌شود:

• دی پلِژی اسپاستیک (Spastic diplegia ): اسپاسم عضلات دست یا پا (با نام پارا پلِژی نیز شناخته می‌شود).
• کوادری پِلژی اسپاستیک (Spastic quadriplegia ) : اسپاسم عضلانی در هر چهار دست و پا
• هِمی پِلژی اسپاستیک (Spastic hemiplegia) : اسپاسم در یک طرف بدن مثلا دست وپای راست
• هِمی پِلژی اسپاستیک دوبل (Spastic double hemiplegia) : اسپاسم در هر دو طرف بدن ست اما میزان گرفتگی و خشکی عضلات و حجم عضلانی در دو سمت بدن متفاوت است.
• آتِتوئید یا دیسکینِتیک (Athetoid– dyskinetic) : حرکت غیرارادی، بی‌هدف و با حالتی خشک در یکی از اعضا
• آتاکسیک (Ataxic): اختلال در حفظ تعادل بدن و حرکت ناپایدار و مشکل در انجام حرکاتی که به هماهنگی دقیق نیاز دارند مانند نوشتن

کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است مشکلات دیگری نیز داشته باشند از جمله:

• تشنج
• مشکلات دیداری، شنوایی یا گفتاری
• اختلالات یادگیری و رفتاری
• ناتوانی فکری
• مشکلات تنفسی
• مشکلات کنترل ادرار و مدفوع
• ناهنجاری‌های اسکلتی مانند انحراف ستون فقرات (چرخش گردن و ایجاد حالتی که گویی شخص به یک طرف لم داده)

کودکان مبتلا به فلج مغزی معمولا در روند رشد نیز از دیگر کودکان کندتر هستند و مثلا دیرتر غلتیدن، نشستن، چهار دست و پا رفتن، یا راه رفتن را می‌آموزند. همچنین ممکن است رفلکس‌های خاصی داشته باشند که با گذراندن دوران نوزادی برطرف می‌شود. علائم فلج مغزی ممکن است مشابه با دیگر بیماری‌ها و اختلالات باشد. همیشه برای تشخیص مطمئن با پزشک متخصص مشورت کنید.

توان‌بخشی بیماران فلج مغزی

روش‌های توان‌بخشی متنوعی برای بیمران و کودکان مبتلا به فلج مغزی وجود دارد. برخی ازین درمان‌ها به این بستگی دارد که بیمار به چه نوعی از فلج مغزی مبتلا است. در هر حال در تمامی درمان‌ها معمولا تمرکز بر روی بهبود حرکات فیزیکی، هماهنگی اعضای بدن، گفتار و مهارت‌های فکری است. جلسات درمانی مداوم و منظمی نیز وجود دارد که میتوانند کیفیت زندگی را برای مبتلایان به فلج مغزی بهتر کنند.  اغلب مراکز توان‌بخشی ترکیبی از درمان‌های فیزیوتراپی، بیوفیدبک، کار درمانی، گفتاردرمانی، دارو و حتی جراحی استفاده می‌کنند.

فیزیوتراپی

توان‌بخشی فلج مغزی شامل درمان‌های بلند مدت فیزیوتراپی می‌شود. این تمرینات فیزیوتراپی معمولا با هدف افزایش دامنه حرکتی و با تمرکز بر توانایی انجام حرکات اصلی و پایه در بدن است. تکنیک‌های مختلفی در این زمینه در علم فیزیوتراپی وجود دارند از جمله تکنیک بوبات (Bobath). تمرکز تکنیک بوبات بر روی تقویت انجام حرکات داوطلبانه و خودخواسته از سوی کودک و بهبود تدریجی وضعیت فیزیکی او است. طی انجام درمان‌های فیزیوتراپی ممکن است از وسایل کمکی مانند ویلچر، واکِر و آتل‌های مخصوص استفاده شود و به کودک آموزش داده شود که چگونه از آنها استفاده کند تا بیشترین توانایی حرکتی را داشته باشد.

بیوفیدبک

بیوفیدبک یکی دیگر از درمان‌های فیزیوتراپی‌ رایج برای فلج مغزی است که در آن از دستگاه‌های خاصی برای توسعه مهارت‌های بخشهای خاصی از بدن استفاده می‌شود. در این روش الکترود‌های دستگاه به عضلات مختلف بدن متصل می‌شوند و با  ایجاد واکنش عضلانی، دستگاه از طریقی مانند بوق زدن یا چشمک زدن به شخص بازخورد (فیدبک) می‌دهد.

کاردرمانی

کاردرمانی به منظور تنظیم دقیق مهارت‌های حرکتی اساسی در کودک انجام می شود. مهارت‌هایی که در کاردرمانی روی آنها تمرکز می‌شوند، مهارت‌هایی هستند که به کودک کمک می‌کنند بیشتر به عنوان فردی مستقل عمل کند و برای انجام کارهای خود کمتر به دیگران وابسته باشد.

برای مثال برخی فعالیت‌هایی که در کاردرمانی تمرین می‌شوند عبارتند از: پوشیدن لباس، شانه کردن موها، مسواک زدن، درست نوشیدن، نوشتن و بسیاری دیگر از فعالیت‌های اساسی روزمره.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانی و توانبخشی زبانی معمولا درمانی بلند مدت یا همیشگی است که توسط متخصص گفتار درمانی انجام می شود و ممکن است با کمک گرفتن از وسایل الکترونیکی یا مکانیکی باشد.

توانایی صحبت کردن یکی از مهارت‌های اساسی برای کنترل کردن امور روزمره فرد است و خوشبختانه موارد موفقیت‌آمیز این درمان در بین بیماران فلج مغزی بسیار زیاد بوده است.

سایر درمان‌های توانبخشی

سایر درمان‌های توان‌بخشی برای فلج مغزی عبارتند از دارودرمانی مانند تزریق بوتاکس برای شل کردن عضلاتی که دچار اسپاسم هستند، برخی از انواع جراحی‌ها و استفاده از وسایل کمکی ارتوپدی از جمله ویلچر و بریس مخصوص پا و کفش‌های مخصوص.

روش انجام توانبخشی با توجه به نوع و شدت فلج مغزی برای هر بیمار متفاوت است اما به طور کلی در همه موارد، لازم است که بیمار به طور منظم و مداوم به مرکز توانبخشی مراجعه داشته باشد و وسایل و تجهیزات کمکی برای توانبخشی را تهیه کند.