سردرد کودکان ناشی از چیست و چه درمانی مناسب است؟

سردرد یکی از مشکلات شایع در بین کودکان است، به طوریکه 20% از کودکان بین 5 تا 17 سال به آن دچار می‌شوند. سردرد‌های کودکان اگرچه عموماً خفیف بوده و جای نگرانی ندارند، اما گاهی اوقات شدت آن‌ها به حدی زیاد می‌شود که باعث می‌شوند کودک نتواند در فعالیت‌های روزمره‌اش شرکت کند، که در چنین حالتی باید به پزشک مراجعه شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سردرد کودکان و همچنین علائم و نشانه‌هایی که باید جدی گرفته شوند، به ادامه مقاله توجه بفرمائید.

علل سردردهای کودکان

کودکان، ممکن است به دلایل مختلفی دچار سردرد شوند. گاهی اوقات سردرد کودکان می‌تواند چند دلیل همزمان داشته باشد. برخی از دلایل اصلی این سردردها عبارتند از:

• بیماری یا عفونت:

در برخی موارد، کودکان به علت سرماخوردگی، عفونت سینوسی یا آنفولانزا دچار سردرد می‌شوند.

• ژنتیک:

اگر والدین یا یکی از اعضاء خانواده‌ی کودک مکرراً دچار سردرد یا سردردهای میگرنی شوند، احتمال اینکه خود کودک هم دچار سردردهای مکرر شود بیشتر خواهد بود.

• رژیم غذایی:

غذا خوردن نامنظم (نخوردن بعضی وعده‌های غذایی) می‌تواند باعث سردرد شود. برخی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها هم می‌توانند احتمال بروز سردردها را افزاش بدهند، از جمله شکلات، پنیر، کافئین، خوراکی‌های تخمیر شده، و خوراکی‌های حاوی مونوسدیم گلوتامات.

• خواب ناکافی و وضعیت بدنی نامناسب (پاسچرِ بد):

کمبود، یا کلاً ناکافی بودن خواب می‌تواند باعث سردرد در کودکان شود. وضعیت بدنی نامناسب هنگام نشستن پشت میز مطالعه، تماشای تلویزیون و یا در کلاس درس هم می‌تواند باعث ایجاد تنش در عضلات گردن و شانه، و در نهایت منجر به سردرد شود.

• خواب ناکافی و وضعیت بدنی نامناسب (پاسچرِ بد):

کمبود، یا کلاً ناکافی بودن خواب می‌تواند باعث سردرد در کودکان شود. وضعیت بدنی نامناسب هنگام نشستن پشت میز مطالعه، تماشای تلویزیون و یا در کلاس درس هم می‌تواند باعث ایجاد تنش در عضلات گردن و شانه، و در نهایت منجر به سردرد شود.

• عوامل محیطی:

بعضی از کودکان، تحت تأثیر یک سری عوامل محیطی مثل دود، آلودگی، عطرها، شدید بودن نور محیط یا صداهای بلند دچار سردرد می‌شوند.

• سلامت روحی روانی:

استرس، اضطراب یا مشکلات عاطفیِ ناشی از موقعیت‌های استرس‌زا یا ناراحت کننده در مدرسه، و یا داشتن مشکلاتی با خانواده و دوستان هم می‌تواند باعث سردرد در کودکان شود.

• آسیب به سر:

آسیب‌های وارده به سر کودکان باعث سردرد آن‌ها می‌شود. سر کودکان، بعد از آسیب‌دیدگی، حتماً باید توسط یک پزشک معاینه شود.

در موارد نادری هم، سردرد کودکان می‌تواند ناشی از وجود عارضه جدی‌تری مثل یک تومور مغزی باشد. پس، اگر نگران سردردهای کودکتان هستید به یک پزشک یا متخصص اطفال مراجعه کرده و در مورد علائم فرزندتان با او صحبت کنید.

انواع سردردها

انواع اصلی سردردهایی که کودکان به آن‌ها دچار می‌شوند عبارتند از:

• • سردردهای تنشی،

شایع‌ترین نوع سردرد هستند. این نوع سردردها معمولاً ظرف چند ساعت از بین می‌روند و باعث درد خفیف تا متوسطی می‌شوند.

• • سردردهای میگرنی،

  • می‌توانند شدید و ناتوان کننده باشند. سردرد میگرنی می‌تواند باعث تهوع، استفراغ، درد، حساسیت به نور، سرگیجه یا درد معده در کودک شود.

  • سردردهای مزمن یا خوشه‌ای

  • ، سردردهای عود کننده و دردناکی هستند که چند هفته یا چند ماه طول می‌کشند.

علائمی که باید نگرانشان بود

خیلی از کودکان دیر یا زود دچار سردرد می‌شوند. البته، اکثر این سردردها جدی نبوده و نیازی به مراجعه به پزشک ندارند. اما در سردردهای شدید علائمی وجود دارد که می‌توانند نشان دهنده یک مشکل جدی‌تر باشند. علائم اصلی یک سردرد شدیدتر که معمولاً نیاز به درمان پزشکی دارد عبارتند از:

• تب
• استفراغ یا تهوع مداوم
• کم شدن یا اختلال در بینایی
• خشکی یا درد گردن
• تغییر در سطح هوشیاری
• ناتوانی از خوابیدن یا راه رفتن به طور طبیعی، به خاطر شدت درد

اگر کودکتان دچار هر یک از این علائم شد، با پزشک یا متخصص اطفال خود تماس بگیرید و از او برای درمان راهنمایی بخواهید. همچنین، اگر کودکتان به بیش از دو تا سه دوز دارو در هفته، و یا به دوزی بالاتری از حد معمول نیاز دارد، و یا اینکه به خاطر سردرد نتوانسته به مدرسه برود باید با پزشک یا متخصص اطفال تماس بگیرید.

در صورتیکه کودکتان دچار مشکلات زیر شد، ممکن است سردرد او نشانه یک بیماری جدی‌تر باشد:

در صورت آسیب دیدن سر فوراً به اورژانس یا یک پزشک مراجعه کنید. اگر کودکتان بعد از هرگونه آسیب‌دیدگی در ناحیه سر، مثل آسیب حین ورزش، دچار سردرد شد سریعاً برای معاینه به پزشکتان یا اورژانس مراجعه کنید.

آزمایش و تشخیص برای سردرد کودکان

اکثر کودکانی که سابقه سردرد خاصی نداشته یا جواب معاینات فیزیکی آن‌ها طبیعی است، نیازی ندارند که از مغزشان سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی گرفته شود. البته، در همان اولین مراجعه به شما گفته خواهد شد که به چنین آزمایش‌هایی نیاز است یا خیر. گاهی اوقات، برای یافتن عارضه‌ یا مشکلاتی که ممکن است باعث سردرد کودک شده باشند از آزمایش خون و سایر آزمایش‌ها استفاده می‌شود.

چگونه می‌توان سردرد کودک را تسکین داد

درمان خانگیِ سردردهای شدیدی که دلیل مشخصی ندارند، کار سختی است. در چنین مواردی باید با پزشکتان تماس گرفته و در مورد آزمایش‌هایی که می‌توانند اطلاعات بیشتری در مورد نحوه درمان کودکتان فراهم کنند، مشورت کنید. بعضی سردردها فقط با استراحت و خواب (خصوصاً در محیطی آرام و تاریک) رفع می‌شوند. راه حل‌های دیگری هم برای رفع سردرد وجود دارد که عبارتند از:

مصرف دارو

داروهای مختلفی برای تسکین سردرد وجود دارد. بعضی ویتامین‌ها و مکمل‌های معدنی هم برای درمان سردرد مؤثرند. پزشک با توجه به نوع، تعداد و شدت سردردها، و همچنین سن و وضعیت عمومی سلامت کودک و سوابق پزشکی او، داروهای لازم را برایش تجویز خواهد کرد.

داورهای بدون نسخه مثل ادویل و مورتین (ایبوپروفن) و تایلنول (استامینوفن) هم به تسکین درد کمک می‌کنند. در صورت داشتن هرگونه نگرانی در مورد استفاده از این داروها با متخصص کودک خود مشورت کنید. در اینجا، باز هم تأکید می‌کنیم که اگر کودکتان برای تسکین درد به بیش از دو تا سه دوز در هفته یا چیزی بیش از دوز توصیه شده نیاز داشت با پزشک مشورت کنید. از دادن آسپرین به کودک خودداری کنید.

استفاده از آسپرین در کودکان می‌تواند باعث بروز سندرم رِی شود که یک اختلال متابولیک خطرناک و گاهی اوقات کشنده است. بنابراین، از درمان سردرد کودکتان با آسپرین یا محصولات حاوی آسپرین اجتناب کنید.

بیوفیدبک (پس‌خوراند زیستی)

بیوفیدبک نوعی «آرامش درمانی» (relaxation therapy) است. در این نوع درمان، با استفاده از ابزارهای الکترونیکی، بازخوردی فوری در مورد تأثیر تمرینات آرامش بر بدن کودک، به او داده می‌شود. بیوفیدبک توسط روانشناسان یا کارکنان خدمات اجتماعی آموزش دیده انجام می‌شود.

در جلسه آموزش بیوفیدبک، حسگرهایی روی پوست کودک قرار داده می‌شود تا یک سری از عملکرد‌های بدن او اندازه‌گیری شوند. در این روش از هیچگونه سوزنی استفاده نشده و کودک احساس ناراحتی نخواهد کرد. یک رایانه اطلاعات به دست آمده را به صدا و تصاویر تبدیل کرده و روی یک مانیتور نشان می‌دهد (که تا حد زیادی شبیه به یک بازی ویدئویی است) طوریکه کودک هم بتواند ببیند که بدنش چطور کار می‌کند.

کودک با دیدن تغییرات منفی در بدن خود می‌تواند یاد بگیرد که چگونه آن تغییرات را معکوس کند و بدن خود را به حالت سالم اولیه برگرداند. پزشک تکنیک‌های مختلفی را برای معکوس کردن تغییرات منفیِ نشان داده شده در مانیتور، به کودک آموزش می‌دهد. بعد از اینکه کودک یاد گرفت که با کمک بازخورد به دست آمده از دستگاه‌ها، واکنش‌های بدن خود را کنترل کند، می‌تواند یاد بگیرد که در هر زمانی بدون کمک دیگران هم این کنترل را انجام بدهد.

در اینجا هدف این است که به کودک کمک شود تا با کنترل واکنش‌های بدن خود بتواند سردردش را هم مدیریت کند.

بیوفیدبک نوعی «آرامش درمانی» (relaxation therapy) است. در این نوع درمان، با استفاده از ابزارهای الکترونیکی، بازخوردی فوری در مورد تأثیر تمرینات آرامش بر بدن کودک، به او داده می‌شود. بیوفیدبک توسط روانشناسان یا کارکنان خدمات اجتماعی آموزش دیده انجام می‌شود. در جلسه آموزش بیوفیدبک، حسگرهایی روی پوست کودک قرار داده می‌شود تا یک سری از عملکرد‌های بدن او اندازه‌گیری شوند.

در این روش از هیچگونه سوزنی استفاده نشده و کودک احساس ناراحتی نخواهد کرد. یک رایانه اطلاعات به دست آمده را به صدا و تصاویر تبدیل کرده و روی یک مانیتور نشان می‌دهد (که تا حد زیادی شبیه به یک بازی ویدئویی است) طوریکه کودک هم بتواند ببیند که بدنش چطور کار می‌کند. کودک با دیدن تغییرات منفی در بدن خود می‌تواند یاد بگیرد که چگونه آن تغییرات را معکوس کند و بدن خود را به حالت سالم اولیه برگرداند.

پزشک تکنیک‌های مختلفی را برای معکوس کردن تغییرات منفیِ نشان داده شده در مانیتور، به کودک آموزش می‌دهد. بعد از اینکه کودک یاد گرفت که با کمک بازخورد به دست آمده از دستگاه‌ها، واکنش‌های بدن خود را کنترل کند، می‌تواند یاد بگیرد که در هر زمانی بدون کمک دیگران هم این کنترل را انجام بدهد. در اینجا هدف این است که به کودک کمک شود تا با کنترل واکنش‌های بدن خود بتواند سردردش را هم مدیریت کند.

درمانِ رفتاری شناختی

احساس و تفکر ما، و آنچه انجام می‌دهیم، همگی با یکدیگر مرتبط‌اند. درمان رفتاری شناختی به کودکان و نوجوانان آموزش می‌دهد که چگونه از این ارتباط‌ها برای کاهش سردردشان استفاده کنند. در این نوع درمان، پزشک به کودک کمک می‌کند تا به مهارت‌های رفتاری و شناختی لازم دست پیدا کند. به عبارت دیگر، او می‌تواند به کودک کمک کند تا موارد زیر را بیاموزد:

• اینکه علت علائمش چیست
• چه مهارت‌هایی بهتر به او کمک می‌کند که با علائمش مقابله کند
• چطور، آن افکار منفی که باعث می‌شوند حالش بدتر شود را شناسایی کند
• چطور افکار منفی را به افکار مفیدتری تبدیل کند که باعث شوند احساس بهتری داشته باشد
• چطور به سطح فعالیت‌های عادی خود برگشته و بتواند دوباره به مدرسه برود

فیزیوتراپی

اگرچه ممکن است که پزشکان فیزیوتراپی را به عنوان اولین گزینه برای درمان سردردها توصیه نکنند، اما وقتی که سردرد کودک ناشی از استرس باشد، یا تنش عضلانی در ناحیه سر و گردن در سردرد او نقش داشته باشد، این نوع درمان گزینه ایده‌آلی خواهد بود. یک فیزیوتراپیست می‌تواند با یک برنامه درمانی متناسب با نیازهای کودک، سردرد او را معالجه کند. بخش‌های مختلف چنین برنامه‌ای عموماً عبارتند از:

• تکنیک‌های دستی: در اینجا فیزیوتراپیست می‌تواند از ماساژ، آزادسازی نقاط ماشه‌ای، متحرک‌سازی مفاصل (که نوعی حرکت دادن آرام مفاصل است) و انواع دیگر درمان‌های دستی استفاده کند. این تکنیک‌ها به کاهش تنش و گرفتگی موجود در عضلات کمک کرده و قابلیت حرکت مفاصل را بهبود می‌دهند، که این باعث تسکین علائم مربوط به سردرد کودک می‌شود.
• حرکات کششی: به طور کلی، هرچه حرکت از طریق سر و گردن بیشتر انجام شود، فشار کمتری به گروه‌های عضلات و مفاصل اطراف آن‌ها وارد می‌شود. به همین خاطر است که همیشه یک بخش لاینفک فیزیوتراپی برای درمان سردردهای عصبی و تنشی، انجام حرکات کششی است.

• اصلاح وضعیت بدنی: همه می‌دانیم که نحوه نشستن، ایستادن و انجام کارهای مختلف چقدر در مقدار فشار وارده بر عضلاتمان تأثیر دارد. بی‌توجهی به این موضوع، غالباً باعث وارد آمدن فشار بیش از حدی به عضلات شانه‌ها، قفسه سینه و گردن کودک، و در نهایت بروز سردرد عصبی در او می‌شود. در چنین شرایطی، فیزیوتراپیست برای اینکه بتواند فشارهای وارده به بالاتنه‌‌ کودک را کم کرده و در نتیجه شدت و تعداد سردردهایش را کاهش دهد، اولاً کمک می‌کند تا در محیط‌های فیزیکی پیرامون کودک (مثل محیط مدرسه) یک سری اصلاحات انجام شود، و ثانیاً به کودک یاد می‌دهد که «تغییر مکرر وضعیت بدن» چقدر اهمیت دارد.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کودکتان به خاطر سردرد دچار تب، کاهش بینایی یا استفراغ شده است با متخصص کودک خود یا یک پزشک دیگر تماس بگیرید و درباره گزینه‌های درمانی‌تان با او مشورت کنید. همچنین، اگر کودکتان دچار علائمی مثل ضعف بدنی، مشکلات تعادلی، کاهش سطح هوشیاری، استفراغ مکرر یا درد شدید ناگهانی شده است سریعاً به اورژانس یا مطب پزشک مراجعه کنید. به علاوه، اگر کودکتان بعد از آسیب‌دیدگی سر، دچار سردرد شده است، در این حالت هم حتماً باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید.

راه‌های پیشگیری از سردرد در کودکان

والدین می‌توانند با تشویق کودکان خود به انجام کارهای زیر، از سردرد‌های آن‌ها پیشگیری کرده و علائمشان را به شکل مؤثرتری مدیریت کنند:

• داشتن خواب منظم و کافی
• ورزش مرتب
• نوشیدن آب کافی و خوردن خوراکی‌ها سالم
• استراحت و ریلکسیشن
• یادگیری نحوه مدیریت استرس خود

اگرچه مصرف دارو همیشه بهترین درمان نیست، اما شما می‌توانید از پزشک کودکتان بخواهید داروهای مسکن بدون نسخه‌ای را به شما معرفی کند تا بتوانید با استفاده از آن‌ها در همان شروع سردردِ کودک، از شدت گرفتن آن جلوگیری کنید. شناسایی خوراکی‌های محرک سردرد. یادداشت کردن خوراکی‌ها و موقعیت‌هایی که باعث سردرد کودکتان می‌شوند کمک می‌کند تا این عوامل محرک را دقیقاً شناسایی کرده و از بروز سردردهای بعدی جلوگیری کنید.