فروش ویژه
در تصویربرداری سونوگرافی، از امواج صوتی برای تولید تصاویری از داخل بدن استفاده میشود. از این روش برای کمک به تشخیص علل درد، تورم و عفونت در اندام‌های داخلی بدن و بررسی جنین در زنان باردار و معاینه‌ی مغز و لگن در نوزادان استفاده میشود. همچنین از آن برای کمک به هدایت عمل نمونه‌برداری، تشخیص بیماری‌های قلبی و ارزیابی آسیب پس از حمله قلبی استفاده میشود. سونوگرافی یک روش ایمن و غیرتهاجمی است و در آن از اشعه یونیزه کننده استفاده نمی‌شود. این روش به آماده‌سازی خاصی نیاز ندارد. پزشک شما نحوه‌ی آماده شدن قبل از آن را به شما می‌گوید.
فهرست مطالب
- سونوگرافیِ طبی چیست؟
- روش کار سونوگرافی چگونه است؟
- از سونوگرافی برای چه کارهایی استفاده میشود؟
- مزایا
- آمادگی قبل از سونوگرافی چگونه است؟
- سونوگرافی چگونه انجام میشود؟
- در طول و بعد از سونوگرافی چه احساسی خواهم داشت؟
- محدودیتهای تصویربرداری سونوگرافی عمومی چیست؟
- آیا خطراتی در انجام سونوگرافی وجود دارد؟
سونوگرافیِ طبی چیست؟
سونوگرافی طبی به دو دسته مجزا تقسیم میشود: تشخیصی و درمانی.
سونوگرافی تشخیصی
سونوگرافی تشخیصی، یک روش تشخیصی غیرتهاجمی است که برای تصویربرداری از بدن استفاده میشود. پروب های (دسته‌ها) سونوگرافی که ترانس دیوسر یا مبدل نامیده میشود، امواج صوتی را تولید میکنند که فرکانس آنها بالاتر از آستانه شنوایی انسان است (بالاتر از 20 کیلوهرتز)، البته اکثر ترانس دیوسرهای مورد استفاده امروزی، در فرکانس‌های بسیار بالاتر (در محدوده مگاهرتز (MHz)) کار میکنند. بیشتر پروب های سونوگرافی تشخیصی، بر روی پوست قرار می‌گیرند. اگرچه، در برخی موارد، برای بهتر کردن کیفیت تصویر، ممکن است پروب را در دستگاه گوارش، واژن یا عروق خونی در داخل بدن قرار دهند. علاوه بر این، از سونوگرافی گاهی اوقات در حین عمل جراحی، با قرار دادن یک پروب استریل در ناحیه‌ی تحت عمل جراحی، استفاده میشود.
سونوگرافی تشخیصی را می‌توان بیشتر به سونوگرافی تشریحی و عملکردی تقسیم کرد. سونوگرافی تشریحی تصاویری از اندام‌های داخلی یا سایر ساختارها را تولید میکند. سونوگرافی عملکردی اطلاعاتی مانند حرکت و ولوسیته ی بافت یا خون، نرمی یا سختی بافت و سایر مشخصات فیزیکی را با تصاویر آناتومیکی برای ایجاد “نقشه‌های اطلاعاتی” ترکیب میکند. این نقشه‌ها به پزشکان کمک میکند تا تغییرات / تفاوت عملکردهای موجود در یک ساختار یا اندام را به‌خوبی ببینند.
سونوگرافی درمانی
در سونوگرافی درمانی از امواج صوتی بالاتر از محدوده شنوایی انسان نیز استفاده میشود، اما تصویری تولید نمیکند. هدف آن برقراری ارتباط با بافت‌های بدن است به گونه‌ای که یا اصلاح شود یا از بین می‌روند. از جمله تغییرات احتمالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: حرکت یا فشار دادن بافت، گرم کردن بافت، حل شدن لخته‌های خون یا رساندن داروها به مکان‌های خاص در بدن. این عملکردهای مخرب یا تخریبی با استفاده از تیرهایی با شدت بسیار بالا امکان‌پذیر است که میتواند بافت‌های بیمار یا غیرطبیعی مانند تومورها را از بین ببرد. مزیت استفاده از روش‌های درمانی سونوگرافی این است که در بیشتر موارد، غیرتهاجمی هستند. نیازی به ایجاد هیچ بریدگی یا بریدگی روی پوست نیست، بدون اینکه جای زخم و زخم باقی بماند.
روش کار سونوگرافی چگونه است؟
امواج سونوگرافی توسط ترانس دیوسر یا مبدلی تولید میشود که میتواند امواج اولتراسوند را منتشر کند و همچنین پژواکهای سونوگرافی را که به عقب بازتاب میشود، تشخیص دهد. در اکثر موارد، المانهای فعال در ترانس دیوسرهای سونوگرافی، از مواد بلوری سرامیکی خاصی به نام پیزوالکتریک ساخته میشوند. این مواد هنگامی که یک میدان الکتریکی به آنها اعمال میشود قادر به تولید امواج صوتی هستند، اما میتوانند برعکس عمل کنند و در صورت برخورد موج صوتی با آنها، یک میدان الکتریکی تولید میکنند. هنگام استفاده در یک اسکنر سونوگرافی، ترانس دیوسر پرتویی از امواج صوتی را به داخل بدن می‌فرستد. امواج صوتی توسط مرزهایی بین بافت‌های موجود در مسیر پرتو به ترانس دیوسر بازتاب میشوند (به عنوان مثال مرز بین مایع و بافت نرم یا بافت و استخوان). وقتی این پژواک‌ها به مبدل برخورد میکنند، سیگنال‌های الکتریکی تولید میکنند که به اسکنر سونوگرافی ارسال میشوند. با استفاده از سرعت صدا و زمان بازگشت هر اکو، اسکنر فاصله ترانس دیوسر تا مرز بافت را محاسبه میکند. سپس از این فواصل برای تولید تصاویر دو بعدی از بافت‌ها و اندام‌ها استفاده میشود.
در طول معاینه سونوگرافی، تکنسین ژلی را روی پوست می‌زند. این باعث میشود که منفذ یا حفره هوایی بین ترانس دیوسر و پوست تشکیل نشود، زیرا میتواند مانع از عبور امواج اولتراسوند به بدن شود.
از سونوگرافی برای چه کارهایی استفاده میشود؟
سونوگرافی تشخیصی
سونوگرافی تشخیصی قادر به تصویربرداری غیرتهاجمی از اندام‌های داخلی بدن می‌باشد. البته برای تصویربرداری از استخوان‌ها و یا هر بافتی که هوا دارد، مانند ریهها، مناسب نیست. در برخی شرایط، سونوگرافی میتواند استخوان‌ها (مانند استخوان‌های جنین یا نوزادان کوچک) یا ریهها و پوشش اطراف ریهها را هنگامی که پر از مایع هستند یا تا حدودی پر از مایع هستند، تهیه کند. یکی از رایج‌ترین موارد استفاده از سونوگرافی، کاربرد آن در دوران بارداری، برای کنترل رشد و نموی جنین است، اما موارد دیگری نیز از کاربرد این روش وجود دارد، از جمله تصویربرداری از قلب، عروق خونی، چشم، تیروئید، مغز، پستان، اندام‌های شکم، پوست و عضلات. تصاویر سونوگرافی به صورت دو بعدی، سه بعدی یا 4 بعدی نمایش داده میشوند (که در حالت سه بعدی، متحرک است).
سونوگرافی عملکردی
کاربردهای سونوگرافی عملکردی، شامل سونوگرافی داپلر و داپلر رنگی برای اندازه‌گیری و تجسم جریان خون در عروق داخل بدن یا قلب است. این تکنیک همچنین میتواند سرعت جریان خون و جهت حرکت را اندازه‌گیری کند. این کار با استفاده از نقشه‌های کدگذاری شده با رنگ انجام میشود که تصویربرداری داپلر رنگی نامیده میشود. سونوگرافی داپلر معمولاً برای تعیین اینکه آیا تجمع پلاکت در داخل عروق کاروتید مانع جریان خون در مغز میشود یا خیر، استفاده میشود.
نوع عملکردی دیگر سونوگرافی، الاستوگرافی است، روشی برای اندازه‌گیری و نمایش سفتی نسبی بافت‌ها که میتواند برای تشخیص و تمیز دادن تومورها از بافت سالم استفاده شود. این اطلاعات را می‌توان به صورت نقشه‌های رنگی از سختی نسبی نمایش داد؛ به صورت نقشه‌های سیاه و سفید که تصاویری با کنتراست بالا از تومورها را در مقایسه با تصاویر آناتومیک نشان می‌دهد. یا نقشه‌های کدگذاری شده‌ی رنگی که بر روی تصاویر آناتومیکی پوشانده میشوند. از الاستوگرافی می‌توان برای تشخیص فیبروز کبدی استفاده کرد، شرایطی که در آن بافت اسکار بیش از حدی در کبد، در اثر التهاب جمع میشود.
سونوگرافی همچنین روش مهمی برای انجام مداخلات تصویربرداری در بدن است. به طور مثال، نمونه‌برداری با استفاده از سوزن تحت هدایت سونوگرافی، به پزشکان کمک میکند تا موقعیت سوزن را هنگام هدایت به سمت یک هدف انتخاب شده، مانند توده یا تومور در پستان، مشاهده کنند. همچنین، از سونوگرافی برای عکسبرداری از محل قرارگیری نوک کاتتر در زمان واقعی (بلادرنگ) استفاده میشود، وقتی در رگ خونی قرار داده میشود و در طول رگ هدایت میشود. همچنین این روش میتواند برای جراحی با حداقل تهاجم مورد استفاده قرار گیرد تا جراح را با تصاویر بلادرنگ از داخل بدن راهنمایی کند.
سونوگرافی درمانی یا مداخله‌ای
سونوگرافی درمانی میزان بالایی از خروجی صوتی را ایجاد میکند که میتواند بر روی اهداف خاصی برای گرم کردن، فرسایش (ابلیشن) یا تجزیه بافت متمرکز شود. در یک نوع سونوگرافی درمانی، از پرتوهای صوتی با شدت بالا استفاده میشود که بسیار مورد هدف قرار گرفته‌اند و هایفو (HIFU) به معنای امواج متمرکز ماورای صوت با شدت بالا (High Intensity Focused Ultrasound) نامیده میشود. تکنیک HIFU در حال حاضر، به عنوان روشی برای اصلاح یا از بین بردن بافت‌های ناسالم یا غیرطبیعی داخل بدن (به عنوان مثال تومورها)، بدون نیاز به باز شدن یا پارگی پوست یا آسیب رساندن به بافت اطراف، در حال بررسی است. از سونوگرافی یا MRI برای شناسایی و هدف قرار دادن بافت تحت درمان، هدایت و کنترل درمان در زمان واقعی و تأیید اثربخشی درمان استفاده میشود. در حال حاضر HIFU برای درمان فیبروئیدهای رحمی، برای تسکین درد ناشی از متاستازهای استخوانی و اخیراً برای فرسایش بافت پروستات، مورد تائید FDA واقع شده است. HIFU همچنین به عنوان راهی برای بستن زخم‌ها و توقف خونریزی، تجزیه لخته‌ها در رگ‌های خونی و باز کردن موقت سد خونی مغز به منظور عبور داروها مورد بررسی قرار گرفته است.
مزایا
- بیشتر موارد کاربرد اسکن سونوگرافی، غیر تهاجمی است (بدون سوزن و تزریق).
- گاهی اوقات، ممکن است معاینه سونوگرافی موقتاً و برای لحظه‌ای ناراحت کننده باشد، اما نباید دردناک باشد.
- سونوگرافی دسترسی گسترده‌ای دارد، استفاده از آن آسان است و هزینه کمتری نسبت به دیگر روش‌های تصویربرداری دارد.
- تصویربرداری با سونوگرافی بسیار بی‌خطر است و در آن از اشعه‌ای استفاده نمی‌شود.
- اسکن سونوگرافی، تصویری واضح از بافت‌های نرم ارائه می‌دهد که در تصاویر رادیولوژی به‌خوبی نشان داده نمی‌شوند.
- سونوگرافی روش تصویربرداری ارجح برای تشخیص و نظارت بر زنان باردار و جنین آنها است.
- سونوگرافی، تصویربرداری در زمان واقعی را فراهم میکند و آن را به ابزاری مناسب برای هدایت روش‌های کم تهاجمی مانند بیوپسی (نمونه‌برداری) با استفاده از سوزن و کشیدن مایعات از قسمتی از بدن تبدیل میکند.
آمادگی قبل از سونوگرافی چگونه است؟
لباس راحتی و گشاد بپوشید. ممکن است لازم باشد تمام لباسها و جواهرات موجود در محل موردنظر برای سونوگرافی را از تن بیرون بیاورید.
در طی انجام سونوگرافی، ممکن است از شما خواسته شود که روپوش و گان مخصوص بپوشید. آمادگی برای این روش به نوع معاینه شما بستگی دارد. برای برخی از اسکنها، پزشک ممکن است به شما دستور دهد تا 12 ساعت قبل از آمدن به کلینیک هیچ غذا و نوشیدنی نخورید. در مواردی دیگر ممکن است از شما خواسته شود که دو ساعت قبل از معاینه خود حداکثر شش لیوان آب بنوشید و از ادرار کردن خودداری کنید تا مثانه شما برای انجام این اسکن پر باشد.
سونوگرافی چگونه انجام میشود؟
در اکثر معاینات سونوگرافی، روی تخت سونوگرافی که میتواند کج شود یا متحرک باشد، روی کمر دراز بکشید. در برخی شرایط، برای بهبود کیفیت تصاویر ممکن است از بیماران خواسته شود که به یک طرف بدنشان بچرخند.
بعد از قرار گرفتن روی تخت معاینه، رادیولوژیست (پزشکی که مخصوص نظارت و تفسیر معاینات رادیولوژی آموزش دیده است) یا متخصص سونوگرافی یک ژل بر پایه آب و گرم را بر روی ناحیهای از بدن که قرار است معاینه شود، استعمال میکند. این ژل به برقراری ارتباط بهتر با بدن و از بین بردن حفرههای هوای بین ترانس دیوسر و پوست کمک میکند زیرا این حفرهها مانع از عبور امواج صوتی به بدن شما میشوند. ترانس دیوسر بر روی بدن قرار گرفته و بر روی قسمت موردنظر به عقب و جلو حرکت داده میشود تا تصاویر مورد نظر گرفته شود.
با فشار دادن ترانس دیوسر بر روی ناحیه مورد بررسی، معمولاً هیچ‌گونه درد و ناراحتی به خاطر این فشار به وجود نمی‌آید. البته، اگر اسکن در ناحیهای دردناک و حساس انجام شود، ممکن است فشار یا درد جزئی از مبدل احساس کنید. سونوگرافی داپلر با استفاده از مبدل همین نوع ترانس دیوسر انجام میشود.
به ندرت پیش می‌آید که شاید لازم باشد برای سونوگرافی بر روی کودکان خردسال، به آنها آرام‌بخش بزنند تا در حین معاینه بی‌حرکت بمانند. والدین باید پیش از این معاینه، در این مورد از تکنسین سؤال کنند و از محدودیتهای غذایی و نوشیدنی که ممکن است قبل از انجام آرام‌بخشی لازم باشد مطلع شوند.
پس از پایان یافتن سونوگرافی، ژل سونوگرافی شفاف از روی پوست پاک میشود. هر قسمت که پاک نشود به سرعت خشک میشود. ژل سونوگرافی معمولاً لباس را لکه‌دار نمیکند یا موجب تغییر رنگ نمی‌شود.
در برخی از مطالعات سونوگرافی، ترانس دیوسر به یک پروب متصل شده و به داخل یک دهانه‌ی طبیعی در بدن قرار می‌گیرد. این معاینات شامل موارد زیر می‌باشد:
- اکوی قلب از راه مری (Transesophageal echocardiogram). در این معاینه، ترانس دیوسر به مری وارد میشود تا تصاویری از قلب را به دست آورد.
- سونوگرافی ترانس رکتال (Transrectal ultrasound). مبدل برای مشاهده پروستات در مردان، در راست روده (رکتوم) قرار داده میشود.
- سونوگرافی از طریق واژن- واژینال (Transvaginal ultrasound). مبدل برای مشاهده رحم و تخمدان در زنان، به واژن وارد میشود.
در طول و بعد از سونوگرافی چه احساسی خواهم داشت؟
بیشتر معاینات سونوگرافی بدون درد و سریع بوده و به راحتی قابل تحمل هستند.
آن دسته از معاینات سونوگرافی که در آنها مبدل باید به دهانه‌ای در بدن وارد شود، ممکن است درد و ناراحتی جزئی ایجاد کند. در صورت انجام سونوگرافی داپلر، ممکن است صداهای نبض مانندی بشنوید که با کنترل و اندازه‌گیری جریان خون، به صورت گامی تغییر میکنند.
بیشتر معاینات سونوگرافی در عرض 30 دقیقه انجام میشود، اگرچه ممکن است معاینات بزرگ‌تر و پیچیده‌تر تا یک ساعت هم طول بکشند. هنگامی که معاینه به پایان رسید، ممکن است از شما خواسته شود تا هنگامی که تصاویر سونوگرافی بررسی میشوند، لباس‌هایتان را بپوشید و صبر کنید تا نتیجه آن به شما داده شود. پس از معاینه سونوگرافی، می‌توانید بلافاصله فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید.
محدودیتهای تصویربرداری سونوگرافی عمومی چیست؟
امواج سونوگرافی، از طریق هوا یا گاز مختل میشوند؛ بنابراین، سونوگرافی یک روش تصویربرداری ایده آل برای رودهی پر از هوا یا اعضای مبهم شده توسط روده نیست. سونوگرافی برای تصویربرداری از ریههای پر از هوا مفید نیست، اما ممکن است برای تشخیص مایعات در اطراف یا داخل ریهها استفاده شود. به همین ترتیب، سونوگرافی نمیتواند به داخل بافت استخوان نفوذ کند، اما ممکن است برای تصویربرداری از شکستگی استخوان یا برای عفونت اطراف استخوان استفاده شود.
تصویربرداری از بیماران با جثه‌ی بزرگ با سونوگرافی دشوارتر است زیرا زیاد بودن مقادیر بافت‌ها، باعث ضعیف شدن (خفیف شدن) امواج صوتی میشود به این صورت که امواج در اعماق بدن عبور میکنند و برای تجزیه و تحلیل باید به مبدل برگردانده شوند و زیاد بودن حجم بدن مانع از این بازگشت میشود.
امواج سونوگرافی قادر به نفوذ در بافت استخوان نیستند و بنابراین، فقط میتواند سطح خارجی ساختارهای استخوانی را ببیند و نه آنچه را که در آن قرار دارد (به جز در نوزادانی که نسبت به کودکان بزرگ‌تر یا بزرگ‌سالان، غضروف بیشتری در اسکلت خود دارند). برای تجسم ساختار داخلی استخوان‌ها یا برخی مفاصل، از روش‌های دیگر تصویربرداری مانند MRI معمولاً استفاده میشود.
آیا خطراتی در انجام سونوگرافی وجود دارد؟
سونوگرافی تشخیصی عموماً روشی ایمن قلمداد میشود و مانند عکسبرداری رادیولوژی، تابش یونیزان تولید نمیکند. اگر چه سونوگرافی هم میتواند در شرایط و محیطهای بخصوصی، برخی از اثرات بیولوژیکی را در بدن ایجاد کند. به همین دلیل، طبق مقررات FDA، دستگاههای سونوگرافی تشخیصی باید در حد قابل قبولی عمل کنند. FDA و همچنین بسیاری از جوامع پزشکی، استفاده معمولی و بیهوده از سونوگرافی را توصیه نمیکنند (به طور مثال برای عکسهای یادگاری) و توصیه میکنند که فقط در صورت نیاز واقعی پزشکی، از آن استفاده شود.