کاردرمانی سکته مغزی: مزایای توانبخشی بیمار سکته مغزی با کاردرمانی

سکته مغزی می‌تواند تأثیر ویران کننده‌ای بر شخص و خانواده او بگذارد. این نوع سکته ناشی از یک توقف در خونرسانی به مغز است. تأثیرات آن می‌تواند قابل توجه بوده و نحوه زندگی افراد را به شکل اساسی تغییر دهد. این بیماری می‌تواند بر تمامی فعالیت‌های روزمره انسان تأثیر بگذارد؛ بر توانایی فرد برای بلند شدن از رختخواب، لباس پوشیدن، درست کردن یک نوشیدنی، خواندن یک کتاب، بردن سگ به پیاده‌روی و تعداد بیشماری از دیگر فعالیت‌ها. متخصصان کاردرمانی ناحیه‌هایی که دچار مشکل شده‌اند را شناسایی کرده و با همکاری بیمار این مشکلات را رفع کرده یا آن‌ها را دور می‌زنند.

انواع سکته مغزی

سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز ناگهان متوقف می‌شود، که این باعث جلوگیری از رسیدن اکسیژن به مغز و در نتیجه مرگ سریع سلول‌های مغز می‌شود.

سکته مغزی یکی از عوامل اصلی مرگ و میر و از کار افتادگی است. سکته‌های مغزی دارای سه نوع اصلی هستند:

• سکته‌های هموراژیک کمیاب‌ترین نوع این بیماری هستند، به طوریکه تنها ۱۵% از کل سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهند، با این حال آن‌ها عامل بیش از ۴۰% از مرگ‌های ناشی از این بیماری هستند. یک سکته هموراژیک به دو علت رخ می‌دهد، یا ترکیدن یک آنوریسم مغزی و یا نشت خون از یک رگ خونی ضعیف. در این حالت، خون به درون مغز یا اطراف آن می‌ریزد و باعث ایجاد ورم و فشار، و در نهایت تخریب سلول‌ها و بافت‌های مغز می‌شود.
• سکته ایسکمیک زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های خونرسان به مغز توسط یک لخته (توده) مسدود شود، که این باعث جلوگیری از رسیدن خون به مغز می‌شود. فشار خون بالا یکی از علل شایع سکته ایسکمیک است. سکته‌های مغزی ایسکمیک ۸۷% از تمامی سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهند. سکته‌های ایسکمیک دو نوع‌اند: آمبولیک و ترومبوتیک. سکته آمبولیک زمانی اتفاق می‌افتد که یک لخته یا یک تکه پلاک در جایی از بدن تشکیل شده و از جای خود حرکت کند و وارد مغز شود. لخته، پس از رسیدن به مغز، در نهایت به یک رگ خونی می‌رسد که آنقدر کوچک است که لخته می‌تواند آن را مسدود کند. سکته ترومبوتیک ناشی از لخته خونی است که در یکی از سرخرگ‌های خونرسان به مغز شکل می‌گیرد.
• حمله ایسکمیک گذرا (TIA)، که به آن «سکته کوچک» هم گفته می‌شود، هنگامی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز برای مدت کوتاهی، که عموماً کمتر از پنج دقیقه است، مسدود می‌شود. یک حمله ایسکمیک گذرا می‌تواند علائمی شبیه به ین بیماری را تولید کند که البته در کمتر از 24 ساعت رفع می‌شوند. حمله‌های ایسکمیک گذرا اگرچه عموماً باعث آسیب دائمی نمی‌شوند، اما آن‌ها علامت هشدار دهنده‌ای هستند که نشان می‌دهند ممکن است در آینده یک سکته بروز کند، پس نباید نادیده گرفته شوند.

عوارض شایع سکته مغزی کدامند؟

عوارض این بیماری یک سری مشکلات پزشکی، عاطفی و عصبی هستند که می‌توانند بر فرد نجات یافته از سکته مغزی تأثیر بگذارند. در یکی از تحقیقات، ۸۵% از بیمارانی که به خاطر سکته مغزی بستری شده بودند دست کم یکی از عوارض ناشی از سکته مغزی را تجربه کرده بودند. جزئی یا گسترده بودن عوارض بعد از سکته به شدت سکته و یک سری عوامل دیگر بستگی دارد. این عوارض در همه موارد دائمی نیستند. در بسیاری از موارد، می‌توان آن‌ها را با درمان به موقع و مناسب رفع نمود.

ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT)

پایین بودن بیش از اندازه‌ی سرعت حرکت خون در سیاهرگ‌ها می‌تواند باعث ایجاد یک لخته یا یک توده در رگ‌های خونی شود. تشکیل یک لخته خون در یک سیاهرگ باعث ترومبوز سیاهرگی عمقی می‌شود. ترومبوز سیاهرگی عمقی اگرچه بیشتر در ران یا ساق پا بروز می‌کند، اما می‌تواند در سایر بخش‌های بدن هم اتفاق بیفتد. ترومبوز سیاهرگی عمقی، در صورتی که لخته خون از جایش جدا شود و به یک اندام حیاتی برسد، می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. مصرف دارو و شروع زود هنگام درمان‌های متحرک‌سازی بعد از سکته می‌تواند از بروز ترومبوز سیاهرگی عمقی جلوگیری کرده و به شخص کمک کند تا زودتر بتواند راه رفتن و سایر فعالیت‌ها را از سر بگیرد.

تشنج

سکته به مغز آسیب می‌زند که باعث ایجاد بافت اِسکار می‌شود. این بافت اِسکار فعالیت الکتریکی مغز را قطع می‌کند. قطع شدن فعالیت الکتریکی می‌تواند منجر به بروز تشنج شود. تشنج‌ها یکی از شایع‌ترین عوارض سکته‌های مغزی ایسکمیک هستند، به طوری که ۲۲% از نجات‌یافتگان از این بیماری به آن‌ها دچار می‌شوند.

ذات‌الریه

ذات‌الریه یا پنومونی یکی از علل عمده ناخوشی و مرگ و میر پس از سکته است. ذات‌الریه شایع‌ترین علت مراجعه مجدد به بیمارستان پس از سکته مغزی است. بعضی از نجات‌یافتگان از سکته مغزی، دچار مشکل بلع می‌شود که می‌تواند منجر به آسپراسیون، یا فرو بردن غذا یا مایعات به درون مسیر تنفس شود. چنین عارضه‌ای در نهایت باعث عفونت سینه یا ذات‌الریه می‌شود.

اِدِم مغزی

ورم یا التهاب بخشی از پاسخ طبیعی بدن به آسیب‌دیدگی است. «ادم» (خیز) به ورم ناشی از محبوس شدن مایع گفته می‌شود.

ادم، اگر در مغز رخ بدهد می‌تواند باعث عوارض شدیدی شود. ادم مغزی می‌تواند با محدود کردن خونرسانی به مغز باعث مرگ بافت مغزی شود. التهاب مغز یکی از عوارض اصلی سکته مغزی ایسکمیک است. دریافت درمان پزشکی به محض مشاهده علائم سکته مغزی، می‌تواند به کاهش احتمال بروز ادم مغزی کمک کند.

مشکلات مثانه

سکته می‌تواند باعث چند نوع مشکلات مرتبط با مثانه شود. اغلب، نجات‌یافتگان از این بیماری تمایل یا نیاز شدیدی دارند که مکرراً ادرار کنند. به حالتی که در آن فرد نجات یافته از سکته مغزی به دلیل ناتوانی از رسیدن به موقع به دستشویی یا خارج کردن لباس از تن، قادر به ادرار کردن نیست، بی‌اختیاری ادرار عملکردی گفته می‌شود.

بعضی دیگر از نجات‌یافتگان از سکته دچار بی‌اختیاری ادرار شده و بدون اینکه متوجه شوند ادرار می‌کنند، که به این حالت بی‌اختیاری ناآگاهانه گفته می‌شود. همچنین، به حالتی که در آن فرد نجات یافته از سکته نمی‌تواند به طور کامل ادرار خود را دفع کند، احتباس ادراری گفته می‌شود. اگر چنین اتفاقی بیفتد، فرد برای آنکه مطمئن شود که مثانه‌اش کاملاً خالی شده است به یک سوند نیاز خواهد داشت.

افسردگی بالینی

اغلب پس از یک دوره بیماری شدید رخ می‌دهد. از هر چهار نفر نجات یافته از این بیماری یک نفر به شکل جدی دچار افسردگی می‌شود. افسردگی می‌تواند باعث پریشانی، تحریک‌پذیری، مشکل تمرکز، ناامیدی، بی‌احساسی، تغییر در الگوهای خواب و اشتها، و گاهی اوقات تفکرات خودکشی شود. افسردگی می‌بایست حتماً با کمک یک متخصص بهداشت روان درمان شود.

زخم بستر (زخم فشاری)

وقتی که بافت نرم به مدت طولانی، به یک سطح سخت‌تر مانند یک صندلی یا تختخواب فشرده می‌شود، خونرسانی به ناحیه فشرده شده کاهش می‌یابد. این حالت می‌تواند باعث آسیب رسیدن به بافت پوست یا مرگ آن شود. چنین وضعیتی باعث ایجاد زخم بستر می‌شود.

پیشگیری بهترین راه برای مقابله با زخم بستر است: برای اجتناب از چنین زخم‌هایی قرار گرفتن بدن در وضعیت مناسب و همچنین استفاده از تجهیزات متناسب ضروری است. فرد نجات یافته از این بیماری می‌بایست در مورد تجهیزات متناسب با وضعیت خود، مانند تشک بادی و بالش ویلچر، با پزشک یا درمانگر خود مشورد کند.

جمع‌شدگی

منظور از جمع‌شدگی از دست رفتن توانایی حرکتی است که به دلیل کوتاه شدن غیرطبیعی ساختارهای بافت نرمِ اطراف یک یا چند مفصل رخ می‌دهد. این بافت‌ها عبارتند از پوست، رباط‌ها، تاندون‌ها، عضلات و کپسول‌های مفصلی.

از دست رفتن توانایی حرکت در هر یک از این ساختارها قابلیت حرکت مفصل را محدود می‌کند، که این باعث بروز درد، سفتی و در نهایت جمع‌شدگی می‌شود. بهترین روش برای رفع جمع‌شدگی، کشش طولانی مدت تحت بار کم است.

درد شانه

درد شانه در بیش از ۸۰% از بیماران سکته مغزی که در عضو درگیر خود قابلیت حرکت ارادی ناچیزی داشته، یا اصلاً چنین قابلیتی ندارند، رخ می‌دهد. سابلوکساسیون، یا دررفتگی جزئی شانه؛ اسپاسم شانه؛ تاندونیت؛ و پارگی‌های رتاتور کاف می‌توانند علل درد شانه در چنین بیمارانی باشند.

درد شانه را می‌توان از طریق قرار دادن و نگه‌داشتن اندام‌ها در وضعیت مناسب، از جمله با استفاده از ارتز جهت کمک به ثبات مفصل، و همچنین شروع به موقع کاردرمانی و فیزیوتراپی، درمان کرد. در بعضی موارد، اگر درد مزمن شود، پزشک کورتیکواستروئیدهای خوراکی تجویز می‌کند.

زمین خوردن و حوادث

اختلالات شایع بعد از سکته مغزی مانند عدم تعادل، اختلالات حسی، ضعف، مشکلات بینایی و عدم هماهنگی طبیعتاً خطر زمین خوردن و حوادث را افزایش می‌دهند.

فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌توانند به کاهش این خطر و بازیابی ثبات و توانایی‌های از دست رفته کمک کنند. برای جلوگیری از زمین خوردن و حوادث در حین انجام فعالیت‌های روزمره می‌توان در خانه اصلاحاتی انجام داد و وسایل کمک حرکتی تهیه کرد.

احساس انزوای اجتماعی

اغلب می‌تواند بر حس افراد نجات‌یافته نسبت به جایگاه اجتماعی خود تأثیر بگذارد.

عموماً بعد از سکته نقش این افراد در خانواده به طور قابل توجهی تغییر می‌کند: ممکن است آن‌ها نان‌آور خانه بوده و اکنون مجبور به سپری کردن یک مرخصی طولانی مدت باشند.

از دست رفتن ناگهانی درآمد و تغییر شدید در نیازها و انتظارات مراقبتی بر فشار وارده بر این افراد می‌افزاید. البته، نجات‌یافتگان از این بیماری و خانوداه‌هایشان می‌توانند در گروه‌های حمایتی حضور پیدا کنند که ابزار بسیار خوبی برای کنار آمدن با چنین مشکلاتی هستند.

توانبخشی سکته مغزی

پس از بروز سکته، در بیمارستان چند پزشک با تخصص‌های مختلف به درمان شما خواهند پرداخت که عموماً به آن‌ها تیم سکته گفته می‌شود. این پزشکان، تا زمانی که در بیمارستان هستید، برای رفع مشکلاتتان با شما و خانواده‌تان همکاری خواهند کرد.

نوع مراقبتی که دریافت می‌کنید و تخصص پزشکانی که با شما همکاری می‌کنند به مشکلاتی که بعد از سکته به آن‌ها دچار شده‌اید بستگی خواهد داشت.

در اینجا، هدف توانبخشی این است که، از طریق بهبود توانایی شما برای مقابله با تأثیرات سکته و در عین حال جلوگیری از بدتر شدن وضعیت سلامتتان، استقلال شما در انجام فعالیت‌های روزمره‌تان را به حداکثر برساند.

توانبخشی، که می‌بایست در اسرع وقت شروع شود، معمولاً در واحد سکته حاد یا بخش مخصوصی در بیمارستان انجام می‌گیرد. همچنین ممکن است به توانبخشی طولانی مدت نیاز باشد.

در این صورت می‌توان با در بیمارستان اقامت (برای مثال در بخش تخصصی توانبخشی) و یا در قالب یک گروه (یا در منزل خودتان و یا به عنوان یک بیمار سرپایی در یک بیمارستان یا یک سالن عمومی) به درمان ادامه داد.

یک متخصص کاردرمانی چند مدت بعد از بروز سکته مغزی می‌تواند به بیمار کمک کند؟

متخصصان کاردرمانی در تمامی طول فرایند درمان بعد از سکته نقش دارند. البته، در مورد زمان انجام ارزیابی، ناحیه‌هایی که باید مورد توجه قرار بگیرند، و همچنین نیاز به اهداف توانبخشی دستورالعمل مشخصی وجود دارد. متخصص کاردرمانی می‌بایست ارزیابی خود را طی ۷۲ ساعت از مراجعه بیمار تکمیل کند.

البته اغلب مشاهده می‌شود که در عمل این ارزیابی خیلی زودتر انجام می‌گیرد. نیازهای توانبخشی بیمار می‌بایست در اسرع وقت شناسایی شوند. متخصص کاردرمانی در همکاری با سایر متخصصان تیم، تلاش می‌کند تا ظرف پنج روز اول، این نیازها را شناسایی کرده و اهداف درمان را تعیین کند.

متخصص کادرمانی با همکاری تیم درمانی ارزیابی می‌کند که شخص با کدام فعالیت‌های روزمره زندگی خود، مثل تغذیه یا لباس پوشیدن، مشکل دارد. او مهارت‌های مورد نیاز برای انجام این فعالیت‌ها، از جمله شناخت، بینایی، خُلق، عملکرد فیزیکی و مشارکت اجتماعی را ارزیابی کرده و بر همین اساس یک برنامه درمانی تهیه می‌کند.

درمان معمولاً شامل تمرین بعضی مهارت‌های به خصوص یا فعالیت‌های روزمره است. همچنین، اغلب به جستجوی راهی برای انطباق با فعالیت‌ها، برای مثال با استفاده از وسایل کمک حرکتی یا ساده‌سازی امور روزمره، نیاز است.

متخصص کاردرمانی این کار را با همکاری فرد انجام داده و در این زمینه به او و خانواده‌اش آموزش می‌دهد. متخصص کاردرمانی برای کسب اطلاعات و تصمیم‌گیری در موارد مختلف به سایر اعضاء تیم درمان مراجعه می‌کند.

کاردرمانی چگونه می‌تواند پس از سکته مغزی به شما کمک کند؟

کمک به انجام تغییرات عمده

بعد از یک سکته، بسیاری از بیماران متوجه می‌شوند که مجبورند زندگی خود را به کلی تغییر دهند، خصوصاً بعد از چنین اتفاق ناگهانی و عمده‌ای. این یک تجربه سخت و طاقت‌فرسا است که متخصص کاردرمانی می‌تواند برای گذشتن از آن به بیمار کمک کند. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های ریکاوری، اصلاح فضاهای زندگی به تناسب نیازهای بیمار است.

با کمک خانواده، می‌توان خانه را طوری بازسازی کرده یا آیتم‌های مهمی به آن اضافه کرد که حرکت و فعالیت در تمام نقاط آن برای بیمار راحت‌تر و ایمن‌تر شود. متخصص کاردرمانی، با در نظر گرفتن این موضوع، همچنین به بیماران خود آموزش می‌دهد که چگونه خود را با حرکات یا دامنه حرکتی‌ جدیدشان وفق دهند. برای مثال، متخصص کاری که قبلاً به آسانی انجام می‌شد به بخش‌های کوچکتر تقسیم می‌کند.

وقتی کاری به بخش‌های کوچکتر تقسیم می‌شود، می‌توان این بخش‌های کوچکتر را به طور مداوم تمرین کرد تا جایی که فرد بتواند تمام کار را خود به تنهایی انجام دهد. این تکنیک به بیمار کمک می‌کند تا یاد بگیرد که چگونه می‌تواند حرکات را به شکلی مناسب انجام داده و بر این چالش‌های جدید فائق آید.

مقابله با چالش‌ها

به کار بردن لفظ یک برهه‌ی پرفراز و نشیب برای توصیف وضعیتی که بیمار و خانواده‌اش در آن قرار دارند کوچک جلوه دادن مسئله خواهد بود. چراکه در کنار چالش‌های جسمانی و شناختی‌ای که باید بر آن‌ها فائق آمد، متخصص کاردرمانی می‌بایست به چالش‌های عاطفی به وجود آمده در طول درمان هم بپردازد.

متخصص کاردرمانی قادر است به شناسایی فعالیت‌هایی که بیمار واقعاً از انجام آن‌ها لذت می‌برده کمک کرده و به او کمک کند تا به انجام آن فعالیت‌ها بازگردد، که این باعث بهبود وضعیت عاطفی بیمار می‌شود.

فائق آمدن بر هرگونه چالش عاطفی‌ای بسیار دشوار خواهد بود، با این حال، کمک به بیمار برای یادگیری نحوه انجام چیزهایی که واقعاً از آن‌ها لذت می‌برد برای او مفید بسیار مفید است.

متخصصان کاردرمانی قادرند کیفیت کلی زندگی بیماران خود را بهبود ببخشند که همین موضوع آن‌ها را به بخش مهمی از تیم ریکاوری بیماران سکته تبدیل کرده است.

با توجه به نقش متخصص کاردرمانی در کمک به رفع نیازهای حرکتی و نیازهای مربوط به محل زندگی بیمار و همچنین کمک به بیمار و خانواده‌اش جهت مقابله با چالش‌های جسمانی یا عاطفی، به وضوح می‌توان دید که وجود چنین متخصصی تا چه حد می‌تواند در درمان تأثیر داشته باشد.

توانبخشی اندام‌های بالاتنه (دست‌ها) بعد از سکته مغزی

سکته مغزی به چندین شکل می‌تواند بر دست‌ها تأثیر بگذارد. درمان‌های بسیاری برای بهبود توانایی شما در استفاده از دست‌هایتان وجود دارد که انجام آن‌ها می‌بایست در اسرع وقت آغاز شود.

اغلب، این درمان‌ها شامل ارجاع به یک متخصص کاردرمانی می‌شوند که درمان را ابتدا در بیمارستان آغاز کرده و سپس در قالب یک گروه درمانی در یک محیط عمومی خارج از بیمارستان ادامه می‌دهد.

متخصصان کاردرمانی منابع بی‌نظیری برای کمک به شما و خانواده‌تان جهت عبور از ترومای ناشی از یک سکته هستند.

آن‌ها اطلاعات با ارزشی درمورد خدمات حمایتی موجود برای کمک در زمینه مراقبت‌های بعد از سکته، از جمله کنترل اندام‌های بالاتنه بعد از سکته، ارائه می‌دهند. به طور خلاصه، تأثیرات منفی ناشی از این بیماری بر دست‌ها، که معمولاً تنها یک طرف بدن را درگیر می‌کنند، عبارتند از:

• ضعف:

ممکن است دست کاملاً فلج شود یا شانه‌، آرنج، مچ دست و یا پنجه دست ضعیف شوند. این به این معنی است که دراز کردن دست، برداشتن اجسام یا نگهداشتن آن‌ها برای شما دشوار خواهد بود.

• مشکلات هماهنگی:

ممکن است در برنامه‌ریزی یا هماهنگی حرکات دستتان با مشکل مواجه شوید، به این معنی که دست به شکلی که شما می‌خواهید حرکت نمی‌کند.

• ورم:

اگر دست یا بازوی شما به خوبی قبل حرکت نکند، ممکن است مایع در درون آن‌ها جمع شده و باعث ورم شود (که به آن ادم گفته می‌شود).

• تغییر در تون عضلات:

ممکن است عضلاتتان تون بالایی داشته باشند (هایپرتونیا یا اسپاستیسیتی) که باعث می‌شوند عضلاتتان سفت شوند. و یا ممکن است تون عضلانی پایینی داشته باشید (هیپوتونیا) که باعث می‌شود آن‌ها شل و وارفته شوند.

• سابلوکساسیون:

ضعف یا تون پایین عضلات باعث می‌شود که بالای بازو کمی از کاسه خود خارج شود. این حالت حرکت دست را مشکل کرده و می‌تواند دردناک باشد.

• جمع‌شدگی:

ضعف یا تون بالا عضلاتتان را کوتاه‌تر یا انعطاف‌پذیری مفاصل را کمتر می‌کند. این وضعیت حرکت را دشوار کرده و می‌تواند دردناک باشد.

دیگر راه‌های درمان عوارض سکته مغزی

عوارض سکته مغزی بسیار شایع بوده و به همین دلیل متخصصان توانبخشی سکته مغزی می‌دانند که چگونه برنامه‌های درمانی زود هنگامی را برای دستیابی به ریکاوری بهینه تهیه کنند.

فیزیوتراپی

متحرک‌سازی در اسرع وقت نقشی کلیدی در جلوگیری از عوارض ناشی از فلج بعد از سکته مغزی دارد. فیزیوتراپی به نجات‌یافتگان از سکته مغزی کمک می‌کند تا تعادل، قدرت و قابلیت حرکت خود را بهبود دهند.

یک فیزیوتراپیست تمریناتی را پیشنهاد می‌دهد که به بیمار کمک می‌کنند تا بتواند قابلیت حرکت بیشتری داشته و عضلاتش را برای ایستادن، راه رفتن، خم شدن و سایر فعالیت‌های روزمره تقویت ‌کند.

گفتاردرمانی

متخصصان گفتاردرمانی نقصان‌های نجات‌یافتگان از این بیماری در زمینه ارتباط، شناخت و بلع را شناسایی و درمان می‌کنند.

دیگر متخصصان توانبخشی سکته مغزی

ریکاوری از سکته و درمان عوارض آن برای هر یک از نجات‌یافتگان فرایند متفاوتی خواهد داشت. در یک تیم ناظر بر ریکاوری یک نجات یافته از این بیماری متخصصان مختلفی مشارکت دارند.

بعضی از اعضاء این تیم عبارتند از یک پزشک مراقبت‌های اولیه (PCP)، عصب‌شناس، روانکاو، فیزیاتریست (دکتر طب فیزیکی)، متخصص تغذیه، پرستار یا مددکار اجتماعی. بعضی از نجات‌یافتگان ممکن است، بسته به نوع زندگی‌شان پیش از سکته و اینکه سکته چه تأثیراتی بر زندگی‌شان داشته، در تیم درمان خود به خدمات اعضاء متفاوتی نیاز پیدا کنند.

نجات‌ یافتگان به تیم ریکاوری سکته مغزی خود متکی هستند، بنابراین مهم است که افراد تیم در حوزه‌هایی تخصص داشته باشند که بیمار در آن‌ها با مشکل مواجه شده است.