کمردرد : انواع کمر درد و راه‌های درمان بدون جراحی

کمر درد عارضۀ شایعی است که محدودیت سنی و جنسیتی ندارد و هم خانم‌ها و هم آقایان در هر سنی ممکن است به آن مبتلا شوند. کمر درد معمولاً پس از آسیب‌دیدگی یا مشکلات ساختاری شروع می‌شود. مشکلات مربوط به دیسک‌ها که مانند محافظ ستون فقرات عمل می‌کنند و انواع آرتریت نیز می‌تواند علت کمردرد باشد. یافتن علت کمردرد و درمان آن به روش مناسب برای بازیابی عملکرد حیاتی است. متخصص ستون فقرات از دانش و مهارت لازم برای تعیین علت دقیق کمر درد مزمن برخوردار است و بهترین طرح درمان را برای برطرف کردن مشکل یا دست‌کم بهبود کیفیت زندگی بیمار توصیه می‌کند.

علت کمر درد

اکثر موارد کمر درد پیامد آسیب دیدن عضله، تاندون یا رباط نگهدارنده ستون فقرات است؛ کمر درد ناشی از آسیب‌دیدگی معمولاً کوتاه مدت است. در ادامه علل مختلف کمردرد را توضیح می‌دهیم.

استرین یا اسپرین

هنگام ورزش کردن، باغبانی یا حتی عطسه کردن ممکن است عضلات کمر کشیده شود به این عارضه استرین یا کشیدگی عضله می‌گویند. همچنین ممکن است رباط‌ها کشیده یا پاره شود به این عارضه اسپرین می‌گویند. درد ناشی از این دو عارضه می‌تواند شدید باشد، موضعی و متمرکز بر یک نقطه باشد یا منتشر شود و تمام ناحیه را درگیر کند.

اسپاسم یا گرفتگی

کار کشیدن بیش از حد از عضلات ممکن است باعث اسپاسم عضلانی شود، منظور از اسپاسم گرفتگی دردناکی است که حرکت دادن عضله را مشکل می‌کند. اسپاسم واکنش بدن برای محافظت از خود است. عضلات در اثر اسپاسم دردناک و سفت می‌شوند تا به این ترتیب آسیب دیگری به آنها وارد نشود.

پارگی یا فتق دیسک

چنانچه دیسک‌هایی که از مهره‌های ستون فقرات محافظت می‌کند، ضعیف شود، پوشش بیرونی آنها ترک می‌بردارد. در نتیجه ماده ژلاتینی داخل دیسک می‌تواند از این ترک‌ها بیرون بزند و به عصب‌های مجاور فشار بیاورد و آنها را تحریک کند.

آرتریت

درصد اندکی از کمر دردها پیامد ابتلا به یکی از انواع آرتریت است. آرتریت انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:

شکستگی مهره

استخوان‌های ستون فقرات گاهی حین سانحه می‌شکند. البته شکستگی مهره غالباً پیامد ابتلا به پوکی استخوان است که مهره‌ها را ضعیف و شکننده می‌کند. به این نوع شکستگی‌ها شکستگی کمپرشن می‌گویند.

علل دیگر کمر درد

کمردرد عارضه بسیار شایعی است که می‌تواند علل بی‌شماری دیگری از قبیل موارد زیر داشته باشد:

• تحت فشار قرار گرفتن عصب: عصب در محل خروج از ستون فقرات تحت فشار قرار می‌گیرد و در نتیجه بیمار دچار درد می‌شود؛ درد سیاتیک یکی از آشناترین مثال‌های این وضعیت است.
• استفاده بیش از حد یا عدم فعالیت: فعالیت شدید درد و گرفتگی عضلات را در پی دارد. همچنین استراحت طولانی یا نشستن مداوم نیز می‌تواند باعث خشکی و سفتی عضلات و مفاصل شود.
• چاقی: اضافه وزن فشار مضاعفی را به کمر و عضلات شکم وارد می‌کند.
• حالت اندامی نامناسب: صاف ننشستن یا نایستادن باعث می‌شود که بدن از حالت تعادل خارج شود و در نتیجه کمر درد شروع یا تشدید شود.
• استرس: استرس روانی موجب منقبض شدن عضلات کمر و گردن می‌شود.
• سنگ کلیه یا عفونت: از آنجایی که کلیه‌ها نزدیک کمر قرار دارند، مشکلات کلیوی می‌تواند موجب کمردرد شود.
• بارداری: اضافه وزن ناشی از بارداری به کمر فشار می‌آورد و باعث کشیده شدن عضلات نگهدارنده ستون فقرات می‌شود.
• اندومتریوز: زمانی که بافت‌های داخلی رحم در جایی خارج رحم رشد کند، فرد مبتلا به اندومتریوز تشخیص داده می‌شود. این عارضه با احساس درد در شکم و کمر همراه است.
• تومور: در موارد نادری مشاهده شده است که تومور سرطانی یا غیرسرطانی کمر را درگیر می‌کند و به کمردرد دامن می‌زند.
• اسکولیوز: انحنای غیرعادی ستون فقرات باعث درد و عدم تعادل عضلات می‌شود.

عامل‌های خطر برای کمر درد

کمردرد می‌تواند دردی سنگین، سوزشی یا تیر کشنده باشد که شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. گاهی اوقات آسیب‌های ورزشی، چرخیدن به روش نامناسب، بلند کردن بار سنگین یا باغبانی باعث کمردرد می‌شود. هر فردی ممکن است دچار کمردرد شود، اما عامل‌های زیر احتمال ابتلا به کمردرد را افزایش می‌دهد:

• سن: 

سالمندان بیشتر مستعد ابتلا به آرتروز و ناراحتی‌های دیسک هستند.

• شغل:

 افرادی که لازمه شغل‌شان خم شدن‌های مکرر، بلند کردن بارهای سنگین یا نشستن یا ایستادن طولانی مدت است، بیشتر مستعد ابتلا به کمردرد هستند.

• وزن: 

اضافه وزن فشار مضاعفی را به عضلات کمر و ستون فقرات وارد می‌کند.

• میزان فعالیت:

 بی‌تحرکی، ضعیف بودن عضلات کمر و عضلات مرکزی احتمال آسیب‌دیدگی کمر را افزایش می‌دهد.

• سیگار کشیدن:

 سیگار کشیدن جریان خون را کاهش می‌دهد، توانایی التیام‌بخشی بدن را مختل می‌کند و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.

چه زمانی برای درمان کمر درد مزمن به متخصص ستون فقرات مراجعه کنیم؟

کمردرد گاهی اوقات ناگهان شروع می‌شود و علت آن را دقیقاً می‌دانید. بعد از انجام دادن تمرین‌های کششی، استراحت کردن و مصرف مسکن یادتان می‌ماند که دفعه بعد زانوهای‌تان را هنگام بلند کردن بار سنگین خم کنید.

اما گاهی اوقات کمردرد مزمن است و بیمار حتی به خاطر نمی‌آورد که دردش چه زمانی و چرا شروع شده است. واقعیت این است که منشأ کمردرد همواره مشخص و آشکار نیست و به همین دلیل تشخیص این نکته که چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد، دشوار می‌شود. اگر پنج نشانه زیر را دارید، بهتر است برای درمان کمردرد از متخصص وقت بگیرید:

• درد شدید: بعضی موارد کمر درد خفیف تا متوسط است، منظور از کمر درد شدید، درد مداوم و شدید یا دردی است که هنگام استراحت یا شب‌ها شدیدتر می‌شود.
• درد مداوم: کمردردی که بیشتر از سه ماه طول بکشد، درد مزمن محسوب می‌شود و تسکین دادن آن به طرح درمان اختصاصی نیاز دارد.
• منتشر شدن درد: اگر درد رو به پایین در پا منتشر می‌شود، با بی‌حسی یا ضعف مفاصل ران یا پا همراه است یا در پا و پایین پا احساس گزگز می‌کنید، باید بدانید که این موارد نشانه تحت فشار قرار داشتن ستون فقرات است.
• دشوار شدن انجام فعالیت‌های روزمره: اگر کمردرد انجام فعالیت‌های روزمره را مختل کرده است، اجازه ندهید که کمر درد باعث ناتوانی‌تان شود و شما را از انجام دادن کارهای محبوبتان محروم کند.
• وجود دیگر علائم نگران کننده: به ندرت پیش می‌آید که کمردرد نشانه عارضه‌ای جدی مانند تومور یا عفونت ستون فقرات باشد. اگر کمردردتان با تب، کاهش وزن غیرقابل توضیح یا مشکلات مربوط به ادرار کردن یا اجابت مزاج همراه است، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص کمر درد

پزشک عمومی می‌تواند اکثر موارد کمردرد را ارزیابی و درمان کند. چنانچه علت کمردرد پیچیده‌تر باشد، پزشک عمومی شما را به متخصص معرفی خواهد کرد. متخصص عمومی با توجه به پرونده پزشکی بیمار، نتایج معاینه بالینی و آزمایش‌های تشخیصی می‌تواند علت کمردرد را به درستی تشخیص بدهد و دیگر علل احتمالی کمردرد را رد کند. آزمایش‌های زیر برای تشخیص علت کمردرد انجام می‌شود:

• آزمایش خون: نشانگرهای خونی خاص و آزمایش‌های ژنتیک برای تشخیص گونه‌های التهابی آرتریت مفید است.
• ارزیابی عصبی: پزشک وسیله‌ای به نام pinwheel را روی پوست می‌کشد تا تعیین کند که کدام ناحیه‌ها بیش از اندازه حساس یا کاملاً غیرحساس است.
• تست عضله: پزشک قدرت گروه‌های عضلانی مختلف را برای تشخیص دادن مشکلات عصبی احتمالی بررسی می‌کند.
• تست کشش عصب سیاتیک: پزشک مشخص می‌کند که آیا کشش عصب سیاتیک باعث درد می‌شود یا خیر، شروع درد در نتیجه کشش عصب سیاتیک علامت وجود مشکل در ریشه عصب است.
• رادیوگرافی: اکثر موارد کمردرد ساده است و نیازی به عکسبرداری ندارد. رادیوگرافی بیشترین کاربرد را برای تشخیص آرتریت، عفونت یا تومور دارد.
• سی تی اسکن، MRI و اسکن استخوان: توموگرافی رایانه‌ای (CT)، تصویربرداری روزنانس مغناطیسی (MRI) و اسکن استخوان معمولاً ضرورتی ندارد، اما می‌تواند به تشخیص علت کمردرد مزمن کمک کند.
• میلوگرافی: ماده رنگی درون کانال نخاعی تزریق می‌شود و عکسبرداری انجام می‌شود.
• الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله: این تست عصبی نشان می‌دهد که آیا فعالیت الکتریکی عصب به دلیل مشکلات کمر مختل شده است یا خیر.

درمان کمر درد

اکثر موارد کمردرد با مراقبت از خود و مصرف داروهای بدون نسخه بهبود می‌یابد. اگر کمردرد ناشی از آرتریت باشد، پزشک طرح درمان را با توجه به علت اصلی کمردرد توصیه می‌کند.

مراقبت از خود

حفظ حالت اندامی مناسب، بهره‌گیری از درمان‌های طبیعی و جایگزین، ورزش کردن، کاهش وزن و رفع استرس روش‌های مختلفی برای تسکین کمردرد است.

اصلاح حالت اندامی

حفظ حالت اندامی مناسب استرس و فشار روی کمر را کاهش می‌دهد و ناراحتی کمر را تسکین می‌دهد. حرکات اصلاحی را انجام بدهید و توصیه‌های متخصص فیزیوتراپی یا کاردرمانی را رعایت کنید. هنگام نشستن، ایستادن، بلند کردن اشیاء و خوابیدن حالت اندامی مناسب را رعایت کنید.

گرمادرمانی و سرمادرمانی

در دو روز اول پس از آسیب‌دیدگی که کمردردتان حاد یا شدید است، کمپرس سرد روی کمرتان بگذارید. پس از ورزش کردن یا فیزیوتراپی نیز از یخ برای رفع درد عضلانی استفاده کنید. گرمادرمانی را ۴۸ ساعت پس از آسیب‌دیدگی برای شل کردن عضلات و تسکین درد شروع کنید. دوش آب گرم، دراز کشیدن در وان آب گرم، کمپرس گرم، بطری آب گرم، پیچیدن حوله گرم دور کمر، پد گرمایی یا آب درمانی گرم را امتحان کنید. اگر مبتلا به آرتریت هستید، گرم کردن عضلات پیش از تمرین، انجام دادن نرمش‌ها و حرکات اصلاحی را آسان‌تر می‌کند.

کاهش وزن

اضافه وزن کمردرد را تشدید می‌کند. کاهش وزن کمردرد را تسکین می‌دهد و موجب ارتقاء سلامت عمومی می‌شود. بهترین راه برای کاهش وزن این است که رژیم غذایی متعادلی را رعایت کنید و ورزش منظم را فراموش نکنید.

رفع استرس

استرس روزمره باعث گرفتگی عضلات شانه و کمر می‌شود و در نتیجه درد شدیدتر می‌شود. کاهش استرس موجب شل شدن عضلات می‌شود. راهکارهای زیر را برای رفع استرس امتحان کنید:

درمان دارویی کمر درد

مسکن‌ها درد را آرام می‌کنند، اما التهاب را برطرف نمی‌کنند. استامینوفن رایج‌ترین مسکن بدون نسخه است. مسکن‌های موضعی مانند کرم، ژل، چسب، پماد یا اسپری حاوی مواد فعال دیگری برای تسکین درد هستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سالیسیلات‌ها مانند آسپرین: این ترکیب از طریق بهبود جریان خون مانع بروز درد و التهاب می‌شود.
• مواد ضدتحریک مانند منتول (روغن نعناع)، روغن اکالیپتوس یا کافور: این مواد احساس سرما یا گرمایی را ایجاد می‌کنند که حواس بیمار را از احساس درد واقعی منحرف می‌کند.
• کپسایسین: این ماده سیگنال‌های درد ارسالی به مغز را کاهش می‌دهد.

• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن: مصرف این داروها موجب کاهش التهاب و تسکین درد می‌شود. در صورت لزوم پزشک داروی NSAID قوی‌تری تجویز می‌کند.
• چنانچه روش‌های مراقبت استاندارد درد را تسکین ندهد، پزشک داروهای دیگری را تجویز می‌کند که از آن جمله می‌توان به کورتیکواستروئیدها، اپیوئیدها (داروهای مخدر)، شل‌کننده‌های عضلانی، داروهای ضدافسردگی (کاهش دهنده درد) و داروهای ضدتشنج (مورد استفاده برای درد عصبی) اشاره کرد.

فیزیوتراپی جهت درمان کمر درد

فیزیوتراپی شامل ماساژدرمانی، طب سوزنی، لیزردرمانی، مغناطیس درمانی، تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) و اولتراسوند به منظور تسکین کمردرد و بازیابی عملکرد می‌شود. متخصصین فیزیوتراپی و طب فیزیکی درمان‌های دستی را برای شل کردن عضلات، بهبود نظم و هم‌ترازی ساختارها و تسکین درد انجام می‌دهند. همچنین متخصص فیزیوتراپی برنامه‌هایی را برای اصلاح حالت اندامی و الگوهای حرکتی بیمار و تقویت عضلات طراحی می‌کند. تمرین‌های کششی و انعطاف‌پذیری را طبق دستور متخصص فیزیوتراپی انجام بدهید. یوگا و تای چی نیز روش‌های ایمنی برای تسکین کمردرد هستند؛ در صورت لزوم باید برنامه ورزش درمانی را تغییر بدهید تا مشکل‌تان تشدید نشود.

جراحی برای درمان کمر درد

معمولاً جراحی برای درمان کمردرد توصیه نمی‌شود. بااین حال بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی، درد سیاتیک یا دارای تومور در کانال نخاعی لازم است که جراحی انجام بدهند تا فشار از روی نخاع یا عصب‌ها برداشته شود.